ദശരഥ പുത്രന്‍മാരില്‍ മൂത്തയാള്‍ ശ്രീരാമചന്ദ്രന്‍ വാഴുന്ന തൃപ്രയാര്‍ ക്ഷേത്രം. കേരളത്തിലെ ശ്രീരാമക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ വച്ച് ഏറ്റവും പ്രസിദ്ധവും പ്രാചീനവുമായ രാമക്ഷേത്രമാണിത്. അമ്പലത്തിന് 600ല്‍ പരം വര്‍ഷങ്ങളുടെ പഴക്കമുണ്ടെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു.
ദക്ഷിണേന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും ഭംഗിയേറിയതും പഴക്കമുളളതുമായ വലിയവട്ടശ്രീകോവിലില്‍ കിഴക്കുദര്‍ശനമായി ശംഖുചക്ര ഗദയും അക്ഷരമാലയുമായി ശ്രീരാമന്റെ ചതുര്‍ബാഹുവായ വിഗ്രഹമാണ് പ്രതിഷ്ഠ.
വടക്കു ഭാഗത്തായി ഗോശാലകൃഷ്ണന്റെയും ക്ഷേത്രമുണ്ട്. കൂടാതെ ഉപദേവതകളായി ഗണപതിയും. ധര്‍മശാസ്താവും, ദക്ഷിണാമൂര്‍ത്തിയും ഹനുമാന്‍ സാന്നിദ്ധ്യവുമുണ്ട്. ചാത്തന്റെയും സങ്കല്പമുണ്ട്. മീനൂട്ട്, വെടിവഴിപാട്, അവില്‍ നിവേദ്യം, നെയ്പ്പായസം, തട്ടം എന്നിവയാണ് പ്രധാനവഴിപാടുകള്‍.
മഹാബലിയില്‍നിന്നും മൂന്നടിമണ്ണ് ദാനം വാങ്ങിയ വാമനന്‍ വിശ്വരൂപംപൂണ്ട് ആദ്യത്തെ അടി അളക്കാന്‍ ഉയര്‍ത്തിയ വേളയില്‍ സത്യലോകത്തിലേക്ക് ഉയര്‍ന്നുപൊങ്ങിയ പാദത്തിലെ പെരുവിരലിലെ നഖംകൊണ്ട് അണ്ഡകടാഹത്തിന്റെ മുകള്‍ഭാഗത്ത് ചെറിയ ക്ഷതമുണ്ടായി. ആ വിള്ളലിലൂടെ ആദി ഗംഗ തൃപ്പാദങ്ങളില്‍ വീണശേഷം താഴേക്കൊഴുകി ഭൂമിയിലെത്തി തൃപ്പയാറായി. ഇത് പിന്നീട് തൃപ്രയാറായി. അവിടം കുടികൊള്ളുന്ന ദേവന്‍ തൃപ്രയാറ്റു ദേവനായി.
നിര്‍മാല്യ ദര്‍ശനവും, അത്താഴപൂജ തൊഴുന്നതും ശ്രേയസ്‌കരമാണ്. അത്താഴ ശീവേലിക്ക് സ്വര്‍ഗലോകത്തെ ദേവന്മാരെല്ലാം ഇവിടെത്തുന്നു എന്നാണ് വിശ്വാസം. കൊടിയേറി ഉത്സവം പതിവില്ല. തൃപ്രയാറപ്പനെ ഭജിക്കുന്നത് കഠിന ശത്രുദോഷങ്ങളില്‍നിന്നും മോചനവും, ബാധാ ഉപദ്രവത്തില്‍നിന്നും രക്ഷയും നല്കും.
ക്ഷേത്ര ഐതിഹ്യം
ശ്രീരാമ വിഗ്രഹപ്രതിഷ്ഠയെക്കുറിച്ച് ചിന്തിക്കവേ, സമയമാവുമ്പോള്‍ ഒരു പക്ഷി പറന്നുവരുമെന്നും അത് വട്ടമിട്ടുപറക്കുന്നതിന് താഴെ വേണം പ്രതിഷ്ഠ നടത്തേണ്ടതെന്നും’ ഒരു അശരീരി കേള്‍ക്കാനിടയായി. മതാചാരപ്രകാരം നിര്‍മിച്ച പ്രതിഷ്ഠാദിനം സമാഗതമായെങ്കിലും പക്ഷിയെ കാത്തുനിന്ന പണ്ഡിതര്‍ക്ക് അതിനെ കാണാന്‍ സാധിക്കാതെ വരികയും നിരാശരരായി മുഹൂര്‍ത്തത്തില്‍ തന്നെ പ്രതിഷ്ഠ നടത്തുകയും ചെയ്തു. പ്രതിഷ്ഠയ്ക്കുശേഷമാണ് പക്ഷി പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടത്. അത് വട്ടമിട്ടതിന്റെ താഴെയാണ് വലിയ ബലിക്കല്ല് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത് എന്ന് പൂര്‍വ്വികര്‍ പറയുന്നു. അതുകൊണ്ട് ഈ ബലിക്കല്ലിന് പ്രധാന പ്രതിഷ്ഠയുടെ മഹത്വമാണു കല്പിക്കുന്നത്. പില്‍ക്കാലത്ത് ബലിക്കല്ല് ഇളകിക്കൊണ്ടിരുന്നു. അങ്ങനെയിരിക്കെ പറച്ചിപെറ്റ പന്തീരുകുലത്തില്‍ പ്രമുഖരായ നാറാണത്തുഭ്രാന്തന്‍ തൃപ്രയാര്‍ ക്ഷേത്രത്തില്‍ ദര്‍ശനത്തിയെന്നും ബലിക്കല്ലിളകുന്നതു കണ്ട് അദ്ദേഹം അതുറപ്പിച്ചെന്നുമാണ് ഐതിഹ്യം.
മറ്റൊരു ഐതിഹ്യവുമുണ്ട്. വില്വമംഗലം സ്വാമിയാര്‍ ക്ഷേത്രദര്‍ശനത്തിനെത്തിയപ്പോള്‍ ശ്രീദേവിയും ഭൂമിദേവിയും ശ്രീകോവിലിന്റെ പടിഞ്ഞാറെ കവാടത്തിലൂടെ ശ്രീരാമനെ പൂജിക്കാന്‍ വരുന്നതുകണ്ട് അത്ഭുതപ്പെട്ടത്രേ. പ്രതിഷ്ഠയുടെ അപാകത നികത്തുന്നതിനായി ഈ രണ്ടു ദേവിമാരെയും അദ്ദേഹം ഇടത്തും വലത്തുമായി പ്രതിഷ്ഠിച്ച് പടിഞ്ഞാറേ കവാടം അടച്ചിട്ടുപോകുകയും ചെയ്തു. ഇന്നും ശ്രീകോവിലിന്റെ പടിഞ്ഞാറെ കവാടം അടച്ചിട്ടിരിക്കുകയാണ്. ഇവിടെനിന്നും ശ്രീകൃഷ്ണ ദര്‍ശനം സ്വാമിയാര്‍ക്ക് കിട്ടിയതായും ഐതിഹ്യങ്ങളുണ്ട്.
തീര്‍ഥാടനവഴി:
തൃശൂര്‍ നഗരത്തില്‍ നിന്നും 25 കി.മീ പടിഞ്ഞാറായി ഗുരുവായൂരിനും കൊടുങ്ങല്ലൂരിനും മധ്യേ തീരദേശപാതയില്‍ കനോലിപ്പുഴയുടെ തീരത്ത് ക്ഷേത്രം സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു.
